İşletim sistemi nedir? Bu sorudan önce bilgisayarı kısaca bilmeliyiz. Bilgisayar donanım ve yazılımın mükemmel birleşimi ile ortaya çıkan bir elektronik cihazdır. Elimize alabildiğimiz somut ürünler olan donanımlar, aslında tek başlarına pek işe yaramazlar. Onların birbirleriyle uyumlu ve tam performanslı çalışmasını sağlayan yazılımlarıdır. Programlama dilleri ile yazılan yazılımlar, donanımları çalıştırır peki yazılımları ne çalıştırır? Tabii ki işletim sistemi.
Yazılımların çalışma mantığında bir tür kaynak arama vardır ve işletim sistemi de bu kaynakların en ideal şekilde paylaştırılmasına olanak tanır. Belli kurallar dahilinde yazılımların donanımlarla, kullanıcıların da hem donanım hem de yazılımlarla iletişimini sağlarlar.
Yukarıda da anlayacağınız üzere işletim sistemi hem kullanıcı ile bilgisayar arasındaki köprü görevini üstlenir hem de donanım ve yazılımların hareketlerini yönetir. Diyebilirsiniz bu işletim sistemi de yazılım, nasıl oluyor da bilgisayarı yönetiyor diye. İşletim sisteminin kodları, normal yazılımlardan çok farklı algoritmayla çalışır.
İşletim sistemi algoritmaları, diğer yazılımlara göre donanımlara direkt erişim yetkisi vardır. Normal yazılımlar bilgisayarda ‘’kullanıcı modu’’ (User mode) ile dolaşırken işletim sistemi ‘’yönetici modu’’ (Supervisor mode) ile dolaşır. Bu çekirdek mod da işletim sistemine tam yetki sağlar. Mesela işlemciler ihtiyacı olan yazılım kodları için işletim sistemine mesaj gönderir. İşletim sistemi de gereken yazılımı işlemciye yönlendirir.
İşletim sistemi yönetici modda çalıştığı için bilgisayardaki tüm yazılımlara hükmederek onları yönlendirir. Bu hükmetmek iki türlü olur. Kaynak yönetimi (Resource management) ve kodların soyutlandığı katman. (Operating system abstraction layer)
Kaynak yönetimi: İşletim sistemine aslında en çok burada iş düşüyor. Donanımlar arası kaynak tüketimi kontrol edilirken aynı zamanda kaynakların en verimli kullanılması için çalışma yapılıyor. Örnek verecek olursak diyelim ki ekran kartı ve işlemci aynı anda yazılım desteği isteği bildirdiler. İşletim sistemi hemen analiz yaparak kötü durumda olan donanım hangisi ise önce onun isteğini cevaplıyor.
Kodların soyutlandığı katman: Bu katman aslında biz kullanıcıları etkileyen katman. Bilgisayar dilinden anlayamayacağımız için işletim sistemi kodları soyutlayarak ekrana öyle yansıtıyor. Yani örneklendirecek olursak GTA 5’i indirdik ve açılması için tıkladık. Bu süre zarfında arka planda binlerce kod çalışırken biz sadece oyunun açılma ekranını görüyoruz.
İşletim sistemi o an donanım parçalarının isteklerine yazılımsal cevap verirken bize de soyutlanmış kodlardan özel bir katman oluşturarak bekleme ekranını gösteriyor. Böylelikle hem kaynak yönetimini hem de soyutlandırılmış katmanı yaparak aynı anda iki zorlu görevi yerine getirmiş oluyor.
Evet, yanlış okumadınız. İlk işletim sistemi bundan tam 55 yıl önce yani 1964 yılında IBM tarafından üretildi. Resmi adıyla IBM System/360 Operating System olan işletim sistemi, ticari bilgisayarların ihtiyacı doğrultusunda üretilmişti. O yıllarda bir işletim sisteminin üretilmiş olması öyle zordu ki IBM, bu işletim sistemi için uyumlu farklı donanımsal parçalar da üretmek zorunda kalmıştı. O zamanların bilgisayarları bu sistemi çalıştıramıyordu.
IBM, bu işletim sistemi için bir tanesi NASA için özel üretim olmak üzere toplamda on dört model üretip piyasaya sürdü. Satış rekorları kıran işletim sistemli bilgisayarlar, sekiz tane 16 bitlik sabit diske sahipti. Özellikle büyük şirketlerin siparişlerine yetişemeyen IBM ilerleyen yıllarda System/360 Operating System’in 30, 40, 50, 60, 62 ve 70 olmak üzere toplam 6 farklı versiyonunu geliştirerek piyasaya sürdü.
IBM System/360’ın sahip olduğu teknik özellikler o zamanlar devrim niteliğindeydi. Belki şu anda okuyunca bunlar mı devrim yapmış diyebilirsiniz lakin bu sistem o zamanların süper bilgisayarı idi. Aşağıdaki maddeler ilk sürümü özelliklerine aittir.
Biliyoruz birçok terimi anlamadınız bile lakin anlayamadığımız bu bilgisayar o zamanlar NASA tarafından kullanılıyordu. IBM’nin 360 işletim sistemi gelişmiş özellikleriyle teknolojiye yön verdi.
IBM 360 işletim sistemi kısa geçmişi
İlk başta orta ölçekli bilgisayarlar için üretilen işletim sistemi 360 (OS360) piyasadaki hiçbir bilgisayarda çalışmayınca yerine düşük versiyonu ‘’Temel İşletim Sistemi 360’’ (BOS360) geçmiştir. Sonradan IBM tarafından üretilen bilgisayarlarla tekrar piyasaya sunulan IBM 360, sonradan aldığı güncellemeler ile teyp işleme ve disk işleme sistemi yetisi kazanmıştır.
Bildiğiniz gibi günümüzde hem mobil hem de bilgisayar olmak üzere onlarca işletim sistemi mevcut. Ama bunların çoğu tamamen açık kaynak kodlu olan Linux kullanıyorlar. Fakat buna rağmen en çok kullanılan işletim sistemi Android olarak gözüküyor.
En çok kullanılan işletim sistemleri:
Bu liste dışında giyilebilir teknoloji, televizyon ve otomobiller için üretilen işletim sistemleri de mevcut. Akıllı saatler için geliştirilen WatchOS da bunlardan birisi. İsviçre merkezli ünlü saat firması tarafından geliştirilen WatchOS, Bluetooth gibi önemli teknik özelliklere sahip. Ayrıca akıllı televizyon desteği de sunan AmigaOS da çekirdek kodlarındaki yüksek performans desteği, oldukça tercih sebebi oluyor.
Ünlü elektrikli araba markası Tesla’nın araçlarında kullandığı ve otomatik pilot desteği veren işletim sistemi Tesla Model OS’u ve Apple’ın özel geliştirdiği macOS’u da unutmamak gerek.
Özellikle yerli üretimi takip etmeyenlerin doğru bildiği ama aslında yanlış olan bir şey var ki yerli işletim sistemine sahip olmamamız. Bu tamamen yanlış çünkü ülkemizde bilgisayar mühendislerimiz tarafından geliştirilmiş oldukça fazla işletim sistemi var. Bunlardan en popüler olan TÜBİTAK tarafından geliştirilen ve kamu kurumlarında kullanılan Pardus.
Linux tabanlı geliştirilen Archman, gönüllü yazılımcılar tarafından geliştirilmesinden dolayı durmadan güncellenmektedir. Masaüstü olarak Xfce ve KDE kullanılan Archman Linux, özellikle diğer yazılımcıların çalışma ortamı olarak kullanılıyor.
Mebis Linux, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen ve Linux altyapısı ile Archman tabanı kullanan yerli işletim sistemidir. Masaüstü olarak Windows’a yakınlığıyla bilinen Cinnamon kullanılıyor. Ayrıca Mebis Linux WPS Office uygulamalarını destekliyor.
Çekirdeğinde Linux kullanan Milis (Milli işletim sistemi) Linux, henüz ilk versiyonuyla yayınlanmış olmasına rağmen yazılımcıların tercih ettiği sistem haline geldi.
2013 tarihinde Pardus ve Pisi Linux tek sistem olarak geliştiriliyordu ama Pardus ayrılınca Pisi Linux tek başına kaldı. Bir grup gönüllü yazılımcı tarafından sahiplenilen Pisi Linux, 4 Kasım 2014’de ilk sürümüyle yayınlandı. Pardus’un altyapı değiştirmesine tepki göstereyen yazılımcılar Pisi Linux’u geliştirmeye devam ediyorlar.
GIBUX, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından geliştirilen ve ilk kamu kurumlarında kullanılan yerli işletim sistemi özelliğini taşıyor. Projenin bilgileri paylaşılmadığı için hakkında pek bilgi yok. Nisan 2013’de gün yüzüne çıkan GIBUX şu anda 10 bin 182 kamu bilgisayarında ve 102 kamu sunucularında kullanılmakta. Tahminlere göre GIBUX, hazineye Windows lisanslarının iptalinden dolayı 130 milyon TL tasarruf ettirdi.
Mandrake tabanlı Türk ve Azerbaycan Türkü yazılımcılar tarafından geliştirilen Turkix’in ilk sürümünün adı ‘’Bismillah!’’ olarak tanıtıldı. 31 Mayıs 2004 tarihinde yayınlanan yerli işletim sistemi CD çalıştırma desteği de vermekte. En son Aralık 2008’de 10.0 sürümü yayınlanan Turkix’in yeni sürümünün ne zaman geleceği net değil.
Red Hat tabanını kullanılarak temelleri 1998 yılında Görkem Çetin tarafından atılan Gelecek Linux, o zamanlar birçok üniversite dahil özel şirketler tarafından kullanılmıştı. Yerli işletim sistemi yazmak isteyen Çetin, işi bayağı büyütmüştü.Gelecek Linux o kadar gelişmişti ki sonunda bundan rahatsız olan Windows, yerli işletim sistemimize dava açmıştı.
Rekabet Kurulu tarafından da soruşturma altına alınan Gelecek Linux, hem açılan mahkemeler hem de devlet tarafından geçirilen soruşturmalara daha fazla dayanamayarak kendini feshetti. Gelecek Linux hala daha yerli işletim sistemleri arasında en iyi geliştirilen ve para kazandıran sistem olarak liderliğini sürdürüyor.
İlk versiyonu 27 Mayıs 2005 tarihinde yayınlanan Linux/Debian tabanlı Pardus, TÜBİTAK’a bağlı ULAKBİM tarafından geliştiriliyor. Temelleri 2003 yılında atılan yerli işletim sistemimiz resmi olarak devletimiz tarafından da tanınmış ilk yerli işletim sistemi olma özelliğine sahip. Pardus Topluluk Sürümü ve Pardus Kurumsal olmak üzere iki farklı sürümü bulunan yerli işletim sistemi hala daha aktif olarak kullanılıyor.
Pardus şu anda Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetleri gibi kamu kurumları tarafından kullanılmakta. Yerli işletim sistemi güncellemeler alarak günden güne gelişmeye devam ediyor. Pardus işletim sisteminin yönetimini yapmak da oldukça kolay olduğu için oldukça fazla vatandaş tarafından topluluk sürümü kullanılıyor.
Dünya’nın ilk otonom işletim sistemi olarak isimlendirilen Oracle Autonomous Linux, resmi olarak tanıtıldı. Oracle’ın San Francisco’da yaptığı etkinlikte tanıtılan Oracle Autonomous...
Birkaç ay önce piyasaya sürülen Apple Pencil 2'nin çift dokunuş özelliği, Adobe'un Photoshop Sketch ve Illustrator uygulamalarında kullanılamıyordu. Adobe, yayınladığı 4.7...
Microsoft, PC ve Mac için Office 2021’in bu sene ilerleyen günlerinde çıkacağını doğruladı, ancak çoğu kişi bunu kullanmak için bir Microsoft 365 aboneliğine ihtiyacınız...
