Wikipedia ya da Vikipedi, Jimmy Wales ve Larry Sanger tarafından 15 Ocak 2001 tarihinde kurulmuş dünyanın ilk dijital ansiklopedisi. Kurulduğu zamanlarda bir devrim niteliği taşıyan Vikipedi, kısa sürede dünyanın birçok yerine yayılmış, en hızlı büyüyen siteler arasında yer almıştı. Hala daha her gün yüz binlerce insan siteyi ziyaret ediyor.
Özellikle öğrencilerin işine oldukça yarayan dijital bilgi ansiklopedisi, internette aratılan her bilginin cevabını veriyor. Her ne kadar hemen hemen bütün dünyada kullanılıyor olsa da bildiğiniz gibi ülkemizde siteye erişim engeli bulunuyor.
Günümüzde de devam eden erişim yasağının kaldırılması için bazı şartlar koşan hükümet yetkilileri, Vikipedi’den olumlu yanıt alınmadığı için yasağı henüz kaldırmadılar. Olayı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) kadar taşıyan Wikipedia, deyim yerindeyse Türk hükümeti ile inatlaşmış vaziyette. Bu inatlaşmanın sonucu nereye varacak göreceğiz.
Tamamen açık kaynaklı ansiklopedi olan Vikipedi’de bilgi maddelerini kullanıcılar ekliyorlar. Günümüzde yüz binlerce madde bulunan ve günden güne kullanıcılar tarafından geliştirilen Vikipedi, kullanıcıların bilgi havuzunu oluşturduğu bir dijital ansiklopedi olarak onlarca dil seçeneğiyle yoluna devam ediyor.
Tabii ki girilen maddeler uzman diğer kullanıcılar tarafından kontrol edilip silinebiliyor, lakin normal kullanıcılar da eğlencesine yararlı maddeleri değiştirip silebiliyorlar. Vikipedi dilinde ise buna vandalizm deniliyor. Ayrıca bütün bunları yapabilmeniz için de sisteme üye olmanız gerekmiyor. Wikipedia için bir nevi "ansiklopedi sözlüğü" de diyebiliriz.
Vikipedi’nin bir diğer en büyük avantajı ise kaynağını belirttiğiniz her fotoğrafı yükleyebiliyorsunuz. Mesela ilgili maddelere Mustafa Kemal Atatürk’ün herhangi fotoğrafını yükleyebilirsiniz ama tabii ki kaynağından ve fotoğrafın ona ait olduğundan emin olmalısınız. Şayet kaynaksız bir fotoğraf eklerseniz, birkaç saat içerisinde uzman kullanıcılar tarafından fotoğraf silinecektir.
İngilizce adıyla Wikipedia’nın asıl kurulma amacı, atası olan ve 9 Mart 2000 tarihinde kurulan Nupedia’ya destek sağlamaktı. Yine Wikipedia kurucuları Jimmy Wales ve Larry Sanger ikilisi tarafından kurulan Nupedia, o zamanlar büyük hevesti. Hem maddi hem de teknik yetersizlikten yarıda kalmıştı. Bu projenin devam edebilmesi için bir yardımcıya ihtiyaç vardı ve o da Vikipedi olacaktı.
2000 yılında kurulduktan sonra Nupedia’nın yetersiz kaldığını düşünen Wales ve Sanger ikilisi, daha modern ve gelişmiş altyapı ile Vikipedi’yi geliştirdiler. Her ne kadar Vikipedi’nin Nupedia’nın arkasındaki güç gibi gözükmesi gerekse de Wikipedia çok daha fazla popüler olunca, sahibi Wikimedia Vakfı’nın amiral gemisi haline geldi ve hala daha öyle.
Vikipedi’nin yayın ilkelerine göre site asla reklam kabul etmiyor. Reklam kabul ettiklerinde tarafsızlıklarının bozulacağına inanan Wikimedia Vakfı, zaten her fırsatta kâr amacı gütmediklerini belirtiyor. Reklam almadıkları ve şirket değil de bir vakıf tarafından işletildiği için Vikipedi masraflarını kullanıcılarından topladığı bağışlarla sürdürüyor.
Her ne kadar vakıf ve kâr güdülmediği söylense de işin aslı bambaşka. Dünya genelinde büyük tartışmalara sebep olan bağış toplama kampanyaları, Wikimedia Vakfı’na her sene on milyonlarca dolar kazandırıyor. Öyle ki maddi olarak en son 2015 yılında zora düşen vakıf, bağış kampanyası düzenlemiş ve 1 Temmuz 2015 ile 30 Haziran 2016 tarihleri arasında tam 82 milyon dolar bağış toplamıştı. Bu rakam sadece 1 yılda toplanan bağışın meyvesi idi.
Vakfın genel gelir-gider tablosuna bakıldığında ise Vikipedi’nin 2013-2016 tarihleri arasında toplam 250 milyon dolar bağış topladığı gözüküyor. Aşağı yukarı bu paranın 134 milyon dolarını gider olarak kullanan vakıf, ekstra kalan 52 milyon doları da kasasına atmış durumda. Yani Wikimedia Vakfı düzenlediği bağış kampanyaları ile reklamlardan çok daha fazlasını kazanıyor.
Vikipedi, 29 Nisan 2017 tarihinde sabah saatlerinde mahkeme kararıyla ülkemizde erişime engellendi. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) da Wikipedia’nın tüm bağlantılarına erişimi kesmiş, sebep olarak idari tedbirin uygulandığını belirtmişti. Gerekli açıklama sonradan yapıldı.
Açıklanan belgelere göre erişim yasağı iki maddeden dolayı uygulanmıştı. Bu maddeler ülkemizi tüm dünyaya, ‘’Suriye İç Savaşı’na yabancı müdahalesi’’ (Foreign involvement in the Syrian Civil War) ve ‘’Devlet destekli terörizm’’ (State-sponsored terrorism) suçlarıyla duyuruyordu. Yani Wikipedia'nın bu maddeleri, Türkiye Cumhuriyeti devletini radikal terör örgütü IŞİD’e destek sağlayan bir devlet olarak göstermişti.
Olayla ilgili bir açıklama da Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından gelmişti. Bakanlık, Wikipedia’nın erişim engelinin, ‘’Türkiye’yi çeşitli terör gruplarıyla aynı düzlemde ve iş birliği halinde göstermeye çalışan içerikler’’ nedeniyle uygulandığını söylemişti.
Vikipedi bilinenin aksine sadece üçüncü dünya ülkelerinde değil, Avrupa’nın birçok ülkesinde de zaman zaman erişim engeli yedi. Bu ülkeler arasında en sert engel kuşkusuz ki Fransa’dan geldi. Çünkü Fransa istihbaratı, 2013 yılında paylaşılan Fransız askeri radyo maddelerinin kaldırılmaması durumunda direkt hapis cezası tehditlerinde bulundu.
Çin hükümeti, 1989 yılında yüzlerce insanın hayatını kaybettiği demokratik protestolarını anlatan maddelerden dolayı günümüzde dahi Wikipedia’ya aralıklarla erişim yasağı getiriyor.
Fransa istihbaratı tarafından gizli askeri bilgilerin paylaşımı suçundan sık sık erişim yasağı getiriliyor. Maddeleri ekleyenler uzun süre hapis istemiyle yargılandılar.
İran da Farsça ve Kürtçe Wikipedia’ya sık sık erişim yasağı getiren ülkeler arasında. Sebebi ise devlet bilgilerini ifşa eden maddeler.
4. İtalya: Yasama eleştirileri
İtalya’nın 2011’de hazırladığı bir yasa tasarısından dolayı Wikipedia yazarları siteye bol bol eleştiri yazısı girmesi üzerine İtalyan hükümeti 3 gün boyunca İtalyanca Wikipedia’ya erişimi engelledi.
2013 ve 2015 yıllarında Rus hükümeti de birkaç maddelerden dolayı zaman zaman Rusça Wikipedia’yı erişime yasakladı.
Pakistan hükümeti de 2010’dan beri sık sık Wikipedia’yı engelleyen ülkeler arasında. Sebep ise Wikipedia’nın, ‘’Herkes Muhammed’in Resmini Çizsin Günü’’ adlı yarışma maddeleri.
Suudi Arabistan da 2011 yılında cinsel ve siyasi açıdan hassas maddeler yüzünden Google ve Arapça Wikipedia’ya erişimi engelledi.
Suriye hükümeti de iç savaş bazı maddelerden dolayı yaklaşık 1 yıl boyunca Arapça Wikipedia’yı engelleyen ülkeler arasında.
Wikimedia Vakfı’na ait tüm sitele Tunus'ta sadece 4 gün boyunca engellenmişti. Ülkedeki politik değişimler, internet erişimine dair alınan kararlar nedeniyle bu süre zarfında Wikipedia giriş yapılamadı.
İngiltere, Wikipedia’yı pedofili suçundan kara listeye alarak erişim engeli getiren ülkeler arasında. Ülke ilk engeli 2008 yılında paylaşılan bir albüm kapağından dolayı atmıştı.
2007, 2008 ve 2012 yıllarında bazı maddeler devlet sırlarını ifşalıyor gerekçesiyle Wikipedia erişime yasaklandı.
Bu sorunun cevabı henüz bilinmiyor. Zira henüz Vikipedi, yetkililerin istediği şartları henüz yerine getirmedi. Olayın Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşınmasına ve Vikipedi’nin ılımlı açıklamalarına rağmen iki taraf da geri adım atmış değil. Vikipedi ilk önce bahsi geçen maddeleri kaldırsa da sonradan tekrar yayınlamış, bilgi özgürlüğünü kısıtlayamayız demişti.
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı da yaptığı bir açıklamada, ‘’Teröre karşı iş birliği yapmak yerine, Türkiye’ye uluslararası arenada karalama kampanyası yapan çevrelerin parçası olarak hareket eden bir bilgi kaynağı haline gelmesi’’ gerekçesiyle karar alındığını ve istenen şartların sağlanmadıkça yasağın kaldırılmayacağını söylemişti.
Erişim yasağı bulunan Vikipedi’ye normal hiçbir şekilde giriş yapılamıyor. Ama bunu aşmak günümüz internet fırsatlarında oldukça kolay. İlk tavsiyemiz tabii ki VPN olacak. Bütün yasaklı sitelere giriş sağlayabildiğimiz VPN sayesinde Wikipedia’ya girebilir, araştırma yapabilirsiniz.
Ama yok ben VPN ile uğraşmam derseniz Vikipedi’nin hayranları tarafından kurulmuş ve ilgili maddelerin kaldırıldığı eski tr.0wikipedia.org ve tr.1wikipedia.org adreslerini kullanabilirsiniz.
Eski diyodiyoruz çünkü bu bağlantı adresleri de erişim yasağı yediği için iki site de wikizeroo.org adresine yönlendirme almış durumda.
Wikizeroo, Wikipedia kullanıcılarının Türkiye’deki erişim engelini açmak için oluşturduğu bir tür ayna site olarak geçiyor. Arayüzü, maddeleri, içerikleri; her şeyi Wikipedia veritabanından çeken site Wikizeroo.org, Türk kullanıcılarına bir nebze de olsa Vikipedi hizmeti sunuyor. Wikimedia Vakfı’ndan tamamen bağımsız olmasından dolayı sitede çeşitli reklamlara da denk gelmeniz mümkün.
0wikipedia, Wikipedia’nın ilk ayna sitesi olma özelliğini taşıyor. Wikizeroo.org’un kurucuları tarafından oluşturulmuş olan 0wikipedia.org, bir hata yaparak Wikipedia’nın veritabanını direkt çekmiş ve erişim yasağı konulmasına sebep olan ilgili maddeleri de yayınlamıştır.
Bu maddelerin siteden temizlenmediğinden dolayı 0wikipedia.org da erişim yasağı yiyerek kullanıma kapatılmıştır. Yine mahkeme emriyle kapatılan site, alanadı yönlendirmesi yaparak tekrar yayına sokulmuştu.
Özellikle internet sitesi olan kullanıcılar bilir ki erişim yasağı yiyen alanadının başına veya sonuna sayı koyarak yönlendirme yapmak çok pratik işlemdir. Hem Google’ın siteden kaçmasını hem de kullanıcıların kafalarının karışmasını engellemek için birebir çözümdür.
0wikipedia.org kurucuları da bu mantıkla erişim yasağı gelince alanadlarını 1wikipedia.org’a yönlendirme yaptılar. Ama tr.1wikipedia.org da erişim yasağı yemekten kurtulamadı. En son çare olarak ilgili maddeler tamamen temizlendi ve site yeni haliyle wikizeroo.org adresi üzerinden tekrar aktif edildi.
Evet arkadaşlar tekrar hatırlatmak isterim ki forumlarda, sosyal medya paylaşımlarınızda, blogunuzda veya websitenizde resim yüklemek ve ya resim paylaşmak için buraya tıklayabilirsin. Sınırsız resim yükeyebilir ve resim paylaşabilirsin.
Google’ın saf Android’inden sonra en istikrarlı yazılım destekçilerinden olan OnePlus, Mart paketinin yanı sıra OxygenOS 9.0.5 ve 9.0.13 sürümlerini sırasıyla OnePlus 6 ve 6 T için...
Sosyal medya uygulaması olan TikTok kendi uygulamasında en fazla izlenen viral videoları web sitesinde izah etti. Listenin başında ise Bella Poarch isimli kullanıcının “M to the B”...
OPPO OPPO K7x akıllı telefondan kapakları kalktıktan edilecektir. Duyuru öncesinde, el cihazı tüm özellikleriyle birlikte TENAA’nın veritabanında zaten göründü. Geçtiğimiz...
